Rozwód to bardzo trudne wydarzenie dla całej rodziny. Z trudnościami mierzą się nie tylko partnerzy, ale i ich dzieci. Nic więc dziwnego, że zatroskani rodzice starają się jak najłagodniej przekazać swoim dzieciom informację o rozstaniu. Taka rozmowa budzi wiele pytań i wątpliwości. Aby nie dopuścić do powstania traumy i innych trudności, warto świadomie przeprowadzić dziecko przez rozwód. Pomocne mogą się okazać wskazówki i materiały zawarte w tym artykule.
Czym dla dziecka jest rozwód rodziców?
Rozwód jest dla dziecka pojęciem bardzo abstrakcyjnym. Im młodsze dziecko, tym mniej rozumie czym jest rozstanie. Tłumaczenie małemu dziecku nowej sytuacji często nie przynosi skutku, ponieważ dziecko nie wie, co oznacza rozstanie. Z tego powodu język i formę przekazywania informacji trzeba dostosować do wieku i możliwości dziecka.
Małe dzieci (w wieku przedszkolnym) często nie potrafią pojąć stałości rozstania. Są przekonane, że tata niedługo wróci, albo rodzice wkrótce zamieszkają razem. Zmianę traktują jako sytuację przejściową. Powoduje to u nich mętlik w głowie i co za tym idzie, utratę poczucia bezpieczeństwa. Dodatkowe zamieszanie powstaje, jeśli rodzice nie mają ustalonych konkretnych godzin odwiedzin lub „pomieszkują” u siebie. W tej sytuacji dziecko nie wie już co oznacza rozstanie. Wie, że coś się zmieniło, ale nie potrafi tego sobie uporządkować. Taka sytuacja wpływa negatywnie na dobrostan i komfort dziecka. Powoduje całkowitą utratę poczucia bezpieczeństwa. Warto więc jej unikać i sztywno trzymać się wcześniej ustalonych zasad.
Starsze dzieci więcej rozumieją. Zdają sobie sprawę z konsekwencji rozwodu rodziców i wiedzą, że zmiana jest stała. Mają mniejszy mętlik w głowie, jednak pojawiają się u nich inne trudne emocje. Dzieci, które rozumieją czym jest rozstanie, wykazują większy smutek i żal, niż maluszki. Dzieje się tak dlatego, że wiedzą, co utraciły i czują większą tęsknotę (mają lepsze poczucie czasu). Pojawiają się u nich odczucia podobne do niektórych etapów żałoby: wyparcie, złość, rezygnacja aż w końcu akceptacja. Warto zaznaczyć, że każde dziecko inaczej reaguje na rozwód. Zależy to nie tylko od wieku, ale i od temperamentu, więzi i nastawienia rodziców.
Jak powiedzieć dziecku o rozwodzie?
Rozmowa z dziećmi o rozwodzie budzi wiele wątpliwości. Poinformowanie innych członków rodziny o rozstaniu to jedno z najtrudniejszych zadań, z jakimi muszą zmierzyć się partnerzy.
Wielu rodziców zadaje sobie pytania:
- Czy lepiej razem powiedzieć o rozwodzie, czy osobno?
- Czy tłumaczyć szczegóły?
- Jak odpowiadać na trudne pytania?
- Czy chronić drugiego rodzica, a może lepiej powiedzieć prawdę (np. o zdradzie lub przemocy)?
Odpowiedź na powyższe pytania nie jest łatwa. Wszystko zależy od wieku dziecka oraz od stopnia porozumienia z partnerem. Zawsze zaleca się, by informacje o rozwodzie powiedzieć wspólnie z drugim rodzicem. Jeśli jednak napięcie między małżonkami jest zbyt duże, to lepiej porozmawiać osobno.
Zasady rozmowy z małymi dziećmi
Poniżej opisane zostały podstawowe zasady rozmowy o rozwodzie, które są ważne u małych dzieci. Warto wziąć je pod uwagę, szykując się do rozmowy.
- W rozmowie podeprzyj się kartami pracy
To bardzo ważna zasada, szczególnie u małych dzieci. Maluszki nie mają jeszcze w pełni rozwiniętego myślenia abstrakcyjnego, dlatego materiały graficzne pomogą im uszeregować wszystkie zmiany. Na naszej stronie są dostępne karty pracy, które są idealne do pierwszej rozmowy i do dalszego wspierania dziecka.
- Odpowiedz na każde pytanie
Nie zostawiaj niedopowiedzeń. Odpowiedz na każde trudne pytanie zgodnie z prawdą. Dzieci czują jak są okłamywane. Zachowaj jednak bolesne szczegóły dla siebie. W dalszej części artykułu podane zostały przykładowe odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania.
- Zaakceptuj trudne emocje
W trakcie informowania dziecka o rozwodzie mogą pojawić się trudne emocje takie jak złość, smutek, żal. Zaakceptuj je. Nie mów dziecku „Nie ma się co smucić”. Powiedz, że rozumiesz te emocje i jesteś blisko. To bardzo ważne, ponieważ negowane emocje budują traumę.
- Nie oczerniaj drugiego rodzica
Rozwód zazwyczaj wiąże się z dużym konfliktem między małżonkami. Nienawiść, żal i złość często powodują, że mamy ochotę wyrzucić te emocje w rozmowie z dzieckiem. Pamiętajmy jednak, że nie jest to „karanie” partnera, tylko „karanie” dziecka. Nie zabierajmy dziecku możliwości poprawnej relacji z drugim rodzicem. To podstawowe prawo dziecka.
Co trzeba dziecku wyjaśnić?
W trakcie rozmowy pojawi się wiele pytań i wątpliwości. Żadnych nie wolno zostawiać bez odpowiedzi. Warto przygotować się wcześniej, żeby odpowiedź była kompletna i wartościowa. Pozwoli to uniknąć zakłopotania i silnych emocji.
Gdzie będziemy mieszkać?
To najczęściej pojawiające się pytanie dziecka, kiedy dowiaduje się o rozwodzie rodziców. Z rozstaniem wiążą się zmiany związane z mieszkaniem. Czasami wyprowadza się jeden rodzic, a czasami zmianie ulega miejsce zamieszkania dziecka. Te wszystkie kwestie trzeba koniecznie omówić. Pomocne w tym są poniższe karty pracy. Dzięki zobrazowaniu domków, dziecku łatwiej jest uporządkować sobie zmiany.
Czy tata/mama mnie kocha?
W trakcie wyprowadzki dziecko może mieć poczucie opuszczenia przez jednego rodzica. Pojawiają się wtedy wątpliwości odnośnie więzi. Zapewnienie maluszka, że jest kochane przez każdego rodzica i że rozwód nie oznacza zakończenia relacji, jest bardzo ważne.
Aby dowiedzieć się co dziecko naprawdę czuje, można wykorzystać poniższe karty pracy:
Kiedy znowu się zobaczymy?
Ustalenie grafiku widzeń jest kluczowe w budowaniu poczucia bezpieczeństwa. U dzieci, które jeszcze nie rozróżniają dni tygodnia bardzo ważny jest kalendarz. Dzięki temu wiedzą, kiedy zobaczą się z drugim rodzicem.
Na naszej stronie dostępny jest kalendarz, który można samodzielnie uzupełniać.
Jak najmniej zmian – ważna zasada
Rozwód rodziców nieuchronnie wiąże się z dużymi zmianami. Nowe miejsce zamieszkania, nowe przedszkole, nowe formy kontaktów z rodzicami. Trzeba pamiętać, że każda zmiana wiąże się z obniżeniem poczucia bezpieczeństwa u dziecka. Niektóre dzieci szybko adaptują się do zmian i utrata bezpieczeństwa jest krótka. Niektóre jednak potrzebują więcej czasu, by poczuć się swobodnie w nowej sytuacji.
Aby ułatwić dziecku proces zmiany, postaraj się zachować stałość w każdym innym obszarze. To nie jest czas na odpieluchowanie, nowe łóżko, zapisanie dziecka na nowe zajęcia pozaprzedszkolne lub zmiana pora chodzenia spać. Na to wszystko przyjdzie jeszcze czas. Na chwilę obecną skup się na zachowaniu stałego grafiku, standardowej rutyny i znajomego otoczenia. Jeżeli to możliwe, nie zmieniaj przedszkola i miejsca zamieszkania.
Rozwód… i co dalej?
Decyzja i poinformowanie członków rodziny o rozwodzie to dopiero początek drogi. Nawet jeśli rozmowa przebiegła w sposób spokojny i dziecko zaakceptowało nową sytuację, może w późniejszym czasie narastać wiele sytuacji konfliktowych.
Aby uniknąć powstania traumy u dziecka warto trzymać się poniższych zasad:
- Nigdy nie kłóć się z byłym partnerem przy dziecku
- Ustalcie z byłym małżonkiem jednakowe zasady wychowania
- Trzymaj się wcześniej ustalonego grafiku opieki
- Nie używaj dziecka jako karty przetargowej
- Nie wprowadzaj zbyt szybko nowego partnera do życia dziecka
- Obserwuj zmianę zachowania
- W razie potrzeby skorzystaj z pomocy psychologa dziecięcego
- Zaopiekuj się sobą i zapewnij sobie specjalistyczne wsparcie
Rodzice mają słuszne obawy, że rozwodem mogą spowodować traumę u dziecka. Nie jest to jednak reguła. Świadome i mądre przeprowadzenie dziecka przez rozwód może być dla dziecka trudne, ale nie traumatyczne. Z czasem ta sytuacja doda mu siły, elastyczności w działaniu i większej odporności na stres. Jeżeli małżeństwo było dysfunkcyjne, to rozstanie jest najlepszym rozwiązaniem, nie tylko dla partnerów, ale i dla dziecka <3