Zaburzenia emocjonalne u dzieci mogą być trudne do rozpoznania, szczególnie w młodszym wieku, gdy dzieci jeszcze nie w pełni potrafią wyrażać swoich uczuć i myśli. Jednak wczesne zauważenie objawów może znacząco wpłynąć na dalszy rozwój dziecka i pomóc w szybszym wprowadzeniu odpowiedniego wsparcia terapeutycznego. Psychologowie dziecięcy i terapeuci często współpracują z rodzicami i nauczycielami, aby rozpoznać subtelne, ale istotne sygnały wskazujące na trudności emocjonalne.
W tym artykule omówimy najczęstsze objawy, które mogą sugerować zaburzenia emocjonalne u dzieci, oraz jakie kroki warto podjąć, aby zapewnić odpowiednią diagnozę i wsparcie.
Zmiany w zachowaniu
Jednym z pierwszych sygnałów mogących wskazywać na zaburzenia emocjonalne u dziecka są nagłe lub znaczące zmiany w zachowaniu. Mogą one obejmować:
- Agresję lub wybuchy złości, które nie były wcześniej obecne.
- Wycofanie się z interakcji społecznych, niechęć do zabawy z rówieśnikami.
- Lęki pojawiające się w sytuacjach, które wcześniej nie były problematyczne, np. lęk przed rozłąką z rodzicami czy strach przed szkołą.
Często zmiany w zachowaniu wynikają z wewnętrznego niepokoju, z którym dziecko nie potrafi sobie poradzić. Dlatego ważne jest, aby rodzice, nauczyciele i terapeuci byli czujni na nagłe odstępstwa od normy.
Problemy ze snem i apetytem
Zaburzenia emocjonalne u dzieci często manifestują się także poprzez fizjologiczne objawy, takie jak trudności ze snem czy zmiany w apetycie. Objawy te mogą obejmować:
- Bezsenność lub częste budzenie się w nocy.
- Koszmary nocne i niepokój przed zasypianiem.
- Brak apetytu lub odwrotnie, nadmierne objadanie się, które może wynikać z próby radzenia sobie z emocjami.
Takie zmiany mogą być sygnałem, że dziecko przeżywa stres, lęki lub smutek, które nie znajdują wyrazu w bezpośrednim zachowaniu.
Nadmierna drażliwość lub niepokój
Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi mogą przejawiać nadmierną drażliwość, być nerwowe lub mieć trudności z kontrolowaniem emocji. Często objawia się to:
- Szybką irytacją w codziennych sytuacjach.
- Wyolbrzymionymi reakcjami emocjonalnymi na małe problemy lub zmiany.
- Nieustannym niepokojem, który może objawiać się obgryzaniem paznokci, nieustannym poruszaniem się czy drżeniem.
Tego typu zachowania mogą świadczyć o zaburzeniach lękowych lub problemach emocjonalnych, które wymagają dalszej oceny.
Trudności w szkole
Zaburzenia emocjonalne często przekładają się na problemy z nauką. Dzieci mogą mieć trudności z koncentracją, co prowadzi do obniżenia wyników w szkole. Niektóre z sygnałów, które warto obserwować, to:
- Trudności w skupieniu uwagi podczas zajęć szkolnych.
- Obniżenie wyników w nauce bez wyraźnego powodu.
- Unikanie szkoły lub narastający strach przed chodzeniem do szkoły, co może być oznaką lęku społecznego lub innych problemów emocjonalnych.
Niska samoocena i poczucie bezradności
Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi często doświadczają niskiej samooceny i poczucia bezradności. Mogą myśleć, że są gorsze od innych, co przejawia się w takich zachowaniach jak:
- Samokrytyczne komentarze typu „Nic mi nie wychodzi” lub „Jestem do niczego”.
- Niechęć do podejmowania nowych wyzwań z obawy przed porażką.
- Poczucie bezradności w sytuacjach wymagających samodzielności.
Zaburzenia emocjonalne związane z niską samooceną mogą prowadzić do poważniejszych problemów, takich jak depresja, dlatego warto na nie reagować jak najszybciej.
Zachowania regresywne
U młodszych dzieci zaburzenia emocjonalne mogą objawiać się regresem w zachowaniu – dziecko wraca do wcześniejszych etapów rozwoju, np. zaczyna ponownie moczyć się w nocy, ssać kciuk lub domagać się ciągłego przebywania z rodzicami. Takie zachowania mogą świadczyć o przeżywaniu silnego stresu emocjonalnego, np. związanego z sytuacją rodzinną (rozwód, narodziny rodzeństwa).
Jak diagnozować zaburzenia emocjonalne u dzieci?
Diagnozowanie zaburzeń emocjonalnych u dzieci wymaga współpracy między terapeutami, psychologami oraz rodzicami i nauczycielami. Pełną diagnozę stawia lekarz psychiatra. Proces diagnozy opiera się na kilku krokach:
- Rozmowy z rodzicami – Rodzice często są pierwszym źródłem informacji o zachowaniach dziecka. Terapeuta lub psycholog dziecięcy powinien dokładnie poznać kontekst życia rodzinnego i zmiany, jakie mogły wpłynąć na emocje dziecka.
- Obserwacja dziecka – Ważne jest, aby obserwować dziecko w różnych sytuacjach: zarówno w czasie sesji terapeutycznych, jak i w szkole lub domu.
- Kwestionariusze i testy psychologiczne – W zależności od objawów, terapeuci mogą stosować różne testy, które pomagają ocenić poziom lęku, depresji czy innych zaburzeń emocjonalnych.
- Współpraca z nauczycielami – Informacje od nauczycieli dotyczące zachowania dziecka w szkole mogą dostarczyć cennych informacji o tym, jak dziecko funkcjonuje w grupie rówieśniczej i jakie napotyka trudności.
Kiedy skonsultować się z terapeutą?
Jeśli rodzice, nauczyciele lub terapeuci zauważą u dziecka wymienione wcześniej objawy, warto jak najszybciej zasięgnąć porady specjalisty. Wczesna diagnoza i interwencja mogą znacznie poprawić jakość życia dziecka i zapobiec dalszemu rozwojowi zaburzeń emocjonalnych.
Autor: Anna Kańciurzewska, psycholog dziecięcy