W pierwszych miesiącach życia dziecko poznaje świat przede wszystkim w odpowiedzi na reakcje z otoczenia. Układ nerwowy jest bardzo wrażliwy na każdy bodźec. Stymulacje, jakie dostarczają rodzice oraz otoczenie są niezwykle istotne i warunkują prawidłowy rozwój poznawczy. Głównym źródłem tych stymulacji jest wzrok ,dlatego w tym artykule skupimy się nad rozwijaniem tego zmysłu.
Kilka słów o stymulacji zmysłowej
Niemowlę poznaje świat poprzez swoje zmysły, dlatego bardzo ważne jest, by dostarczyć mu wrażeń na poziomie każdego z nich. Ważne są wrażenia wzrokowe, słuchowe, smakowe i dotykowe. Tutaj trzeba również zachować ostrożność, gdyż łatwo przesadzić w drugą stronę i przestymulować Maluszka. Układ nerwowy tak małego dziecka jest jeszcze bardzo niedojrzały i nadwrażliwy, dlatego z umiarem trzeba dozować mu nowe wrażenia. Przeciążony układ nerwowy nie jest w stanie przetwarzać wszystkich docierających do niego informacji.
Jak rozpoznać, że układ nerwowy dziecka jest przeciążony?
- Maluszek jest rozdrażniony
- Dziecko ma duże problemy ze snem i regulacją rytmu okołodobowego
- Zaobserwować można wzmożone lub obniżenie napięcie mięśniowe
- Występuje duża płaczliwość
- Niska tolerancja na dźwięki z otoczenia
- Niska tolerancja na zapachy
Zaburzenie postrzegania wzrokowego
Jednym z najszybciej dostrzeganych przez rodziców zaburzeń zmysłowych jest zaburzenie postrzegania wzrokowego. Tutaj rodzice już w pierwszych miesiącach potrafią zauważyć, że ich maluszek nie patrzy na twarz, nie obserwuje przedmiotów i nie interesuje się otoczeniem. W gabinetach psychologicznych rodzice często zgłaszają niepokój z tym związany. Brak patrzenia na twarz jest często kojarzony z autyzmem i innymi zaburzeniami w rozwoju.
Jak patrzą noworodki? – normy rozwojowe
To, co widzi noworodek znacznie różni się od tego co widzi osoba dorosła. Przede wszystkim obraz jest rozmyty i ubogi w kolory i kontrasty. Dziecko widzi jak za szybą. Dostrzega jedynie silne kontrasty i ostre kształty. Stopniowo rozszerza się jego paleta barw a obraz staje się wyraźniejszy. Wyniki badań pokazują, że noworodki mają tendencję do częstszego patrzenia się na obiekty tworzące jakiś wzór. Najpierw dostrzegają kontrastowe kolory i krawędzie (czarny, biały). Patrzą wtedy na styk tych dwóch kolorów i w ten sposób poznają kształty. Dostrzeganie kontrastów i ostrych krawędzi jest bardzo ważne w dalszym rozwoju wzroku noworodka. Gdy dzieci przesuwają wzrok po obrazku lub jego częściach zawierających liczne krawędzie, neurony mieszczące się w okolicy wzrokowej mózgu stają się aktywniejsze [1]. W przyszłości ta umiejętność pozwoli im łapać zabawki i określać ich położenie.
Miesięczne dziecko powinno: [2]
- Dostrzegać twarz osoby dorosłej ( w odległości ok. 20-25 cm) – krótkotrwałe skupienie, raczej w formie dostrzeżenia, niż długiego patrzenia
- Śledzić ruch przedmiotu po łuku 90 stopni (ograniczone wodzenie wzrokiem z przerwami
- Reagować na przedmioty z ostrymi kontrastami
- Reagować wzmożoną czujnością na ruch, jaskrawość i głębię przedmiotów
- Skupiać wzrok podczas leżenia na twarz lub kontrastowym przedmiocie.
- Stopniowo przyzwyczajać się do powtarzających się bodźców (coraz mniejsze żywe reakcje na ten sam bodziec, czyli tzw. habituacja)
Brak tych umiejętności uniemożliwi nabywanie innych ważnych umiejętności w późniejszym okresie. Jest więc to podstawa, którą dziecko powinno osiągnąć, by rozwijać się prawidłowo. Wiek dziecka na opanowanie tych umiejętności jest często rozbieżny, dlatego przy lekkich opóźnieniach nie jest to powód do niepokoju. Jeśli natomiast kolejne tygodnie upływają a Maluch nie opanował patrzenia na twarz i przedmioty kontrastowe to należy jak najszybciej rozpocząć poniższe ćwiczenia.
Należy też pamiętać, że dziecko w wieku noworodkowym widzi dosyć niewyraźnie a obiekty często zlewają się w jedną całość. Skupianie się więc na przedmiotach może być krótkotrwałe a wzrok może sprawiać wrażenie “nieobecnego”.
Ćwiczenia stymulujące postrzeganie wzrokowe dla noworodków
Przygotowanie
Wyciszenie otoczenia – przed rozpoczęciem zabawy należy wyciszyć otoczenie. Wyłączmy radio, telewizor (najlepiej, aby przy dziecku w ogóle nie oglądać telewizji i nie słuchać radia, ale o tym w innym artykule). Zamknijmy również okna i zadbajmy o względny spokój. Ułatwi to dziecku skupienie się na nas.
Zwiększenie kontrastów – noworodek dostrzega mocno kontrastowe kolory dlatego ważne są one w każdym z proponowanych ćwiczeń. Najlepiej sprawdza się czarny i biały, również czerwony. Zadbajmy o to, by tych kolorów było jak najwięcej podczas ćwiczeń. Pomalujmy usta na czerwono (zwalniamy ojców z tego zalecenia 😊 ). Jeśli mamy blond włosy to załóżmy czarną bluzkę, a najlepiej golf. Brunetkom zaleca się jasną odzież. Połóżmy Maluszka na białym prześcieradle.
Ćwiczenia
SKUPIANIE WZROKU NA TWARZY
Połóżmy Maluszka na prześcieradle i nachylajmy się do niego w odległości ok 15 cm. Mówmy powoli sylaby. Jak dziecko opanuje już patrzenie na nas to można powoli przesuwać się w bok, aby śledziło nas wzrokiem
ZASŁANIANIE TWARZY
Patrząc na dziecko zasłońmy twarz owalną kartką czarną lub białą. Potem odsłaniajmy twarz. Można przykleić też na kartkę wielkie oczy i pokazywać dziecku.
ZABAWY NA BRZUSZKU
Podczas leżenia na brzuchu przesuwajmy czerwony lub czarny klocek po prześcieradle blisko oczu dziecka.
ZABAWA KARTAMI KONTRASTOWYMI
W sklepach dostępnych jest wiele książeczek kontrastowych. Na początek warto wybrać te czarno białe. Później warto rozszerzyć zabawy dodając kolor żółty i czerwony. Pokaż dziecku wybraną kartę w odległości 20-25 cm. Poczekaj aż dziecko skupi wzrok i trzymaj nieruchomo kartę. Kiedy dziecko powoli traci zainteresowanie obrazkiem, możesz zacząć go powoli przesuwać w prawo i w lewo, tak by dziecko wodziło za nim wzrokiem. Eksperymentuj z oddalaniem kart i przesuwaniem ich w różne miejsca.
ZAPALANIE I GASZENIE ŚWIATŁA
Ta zabawa stymuluje reakcje źrenic na zmianę natężenia światła. Ćwiczenie polega na naprzemiennym gaszeniu i zapalaniu światła. Najlepiej do tego nadaje się mała latarka, by zbytnio nie przeciażać wzroku dziecka. UWAGA! Nie należy zapalać i gasić światła górnego jeśli jest ciemno. To zbyt intensywna stymulacja, która może tylko zaszkodzić. Ćwiczenie polega na lekkiej stymulacji wzrokowej latarką lub lampką przy świetle dziennym.
Stymulacja wzrokowa w codziennych czynnościach
Podczas rutynowych czynności patrzmy w oczy dziecka. Zbliżmy twarz. Przewijając Malucha mówimy do niego, uśmiechajmy się, przysuwajmy. Podczas karmienia, gilgotania, kąpania – każda czynność powinna uczyć Malucha patrzenia na twarz, za każdym razem nawiązujmy więc interakcję. Uwaga! Nawet przy nocnym karmieniu, postarajmy się nie zamykać oczu 😊
Opisane ćwiczenia świetnie stymulują postrzeganie wzrokowe. Warto ustalać sobie kilka razy dziennie takie 10 – 15 minutowe „zabawy”. Jeśli po upływie tygodnia, dwóch nie będzie żadnych postępów to należy udać się do specjalisty – pediatra, psycholog lub nawet pedagog na pewno pomoże ocenić, czy Maluszkowi potrzebne jest wsparcie.
Bibliografia:
- Vasta i inni, 1995, s. 237
- Jan Strehlau „Psychologia Akademicka” tom II
- J. Cieszyńska, M. Korendo „Wczesna interwencja terapeutyczna”
Autor: Anna Kańciurzewska – psycholog dziecięcy